Pređi na sadržaj

Autoput

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Ауто-пут)
Raskrsnica između US 131, M-6 i 68. ulice u Viomingu u Mičigenu, Sjedinjene Države, pokazuje mnoge karakteristike autoputeva sa kontrolisanim pristupom: suprotstavljeni saobraćaj na odvojenim kolovozima, odsustvo ukrštanja na istom nivou i nema direktnog pristupa okolnim nekretninama.
Autoput Beograd–Novi Sad, kod petlje Inđija.

Autoput[a] predstavlja najvišu saobraćajnu klasu puteva. To je put namenjen isključivo brzom motornom saobraćaju koji se obavlja po fizički razdvojenim jednosmernim kolovozima, odnosno kolovoznim trakama uobičajene širine 27,5 metar, sa najmanje dve saobraćajne trake za svaki smer vožnje i po jednom zaustavnom. Na njima vlada režim neprekinutih tokova. Ovaj režim, sa visokim stepenom bezbednosti, udobnosti i brzine, ostvaruje se komfornim, projektnim i konstruktivnim rešenjima, uz obaveznu primenu denivelisanih ukrštanja.

Za razliku od drugih puteva, raskrsnice na autoputu su uglavnom van nivoa. Tako npr. prelaz sa jednog autoputa na drugog određuje se mostovima i podvožnjacima. Prelaze na podređene klase puteva zovu se petlje. Svaka petlja ima određene i posebne trake za ubrzavanje (ulaz) ili usporavanje (izlaz) sa autoputa. Tako je omogućen siguran prometni tok vozila brzinom od najmanje 80 km/h.

Na većini autoputeva postoje odmarališta ili benzinske pumpe, da bi zadovoljili potrebe korisnika autoputa i njemu pružali priliku da se oporavi. Često postoje tamo atrakcije i igrališta za dece. Pored toga, zaustavljanje ili parkiranje vozila na zaustavnoj traci je zabranjeno. Izuzetke čine vozila koje se nalaze u kvaru.

Obavezno ograničenje brzine na autoputevima u Srbiji je 130 km/h. U ostalim zemljama je maksimalna dozvoljena brzina različita npr. Nemačka nema ograničenje brzine na autoputevima.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Istorijska karta originalnog autoputa A8-A9, Italija, prvog autoputa ikad izgrađenog u svetu, otvoren je 21. septembra 1924. godine.

Prva verzija savremenog autoputa sa kontrolisanim pristupom evoluirala je tokom prve polovine 20. veka. Motorni autoput Long Ajlenda na Long Ajlendu u Njujorku, otvoren 1908. godine, kao privatni poduhvat, bio je prvi put na svetu sa ograničenim pristupom. On je imao mnoge moderne karakteristike, uključujući zavoje pod nagibom,[2] zaštitne ograde i armirano-betonske površine.[3]

Prvi dualni autoput otvoren je u Italiji 1924. godine, između Milana i Vareza, a sada čini delove autoputeva A8 i A9. Ovaj autoput, iako podeljen, sadržavao je samo jednu traku u svakom pravcu i nije imao petlje. Ubrzo nakon toga, u Njujorku 1924. godine, otvoren je saobraćaj Bronks river parkvej.[4].[5] To bio je prvi put u Severnoj Americi koji je koristio srednju traku za odvajanje traka sa saobraćajem u suprotnom smeru, koji je izgrađen kroz park i koji su ukrštajuće ulice prelazile preko mostova.[6][7] Južni državni parkvej otvoren je 1927. godine, dok je Motorni autoput Long Ajlenda zatvoren 1937. godine i zamenio ga je Severni državni parkvej (otvoren 1931. godine) i susedni Grand central parkvej (otvoren 1936. godine). U Nemačkoj je gradnja autobana Bon-Keln započela 1929. godine, a otvorio ga je 1932. gradonačelnik Kelna.[8]

U Kanadi, prvi prekurzor sa polukontrolisanim pristupom bio je Središnji put između Hamiltona i Toronta, koji je imao srednji razdelnik između suprotnog protoka saobraćaja, kao i prvu petlju u zemlji. Ovaj autoput se razvio u Put kraljice Elizabete, koji je imao petlju i nadvožnjak kad je otvoren 1937. godine, a do Drugog svetskog rata bio je najduži osvetljeni deo izgrađenog puta.[9] Decenijama kasnije otvoren je prvi deo Autoputa 401, na bazi ranijeg projekta. Od tada je postao najprometniji autoput na svetu.[10][11]

Reč autoput (engl. freeway) je prvi upotrebio Edvard M. Baset u februaru 1930.[12][13][14]

Autoputevi u zemljama bivše Jugoslavije[uredi | uredi izvor]

Srbija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Državni putevi IA reda

U Srbiji se autoputevi pružaju trasom Panevropskog koridora 10 (tj. trasom nekadašnjeg Autoputa „Bratstva i jedinstva“) i njegovih krakova. Mada su svi autoputevi u Srbiji međusobno povezani, prema označavanju puteva u Srbiji, moglo bi se reći da u Srbiji postoje tri autoputa - jedan na trasi autoputa A1 (i Koridora 10, odnosno njegovog Kraka B) Horgoš - Novi Sad - Beograd - Niš - Grdelička klisura, odnosno Leskovac (ka Makedoniji), drugi na trasi autoputa A3 (i Koridora 10) između Hrvatske granice i Beograda, i treći na trasi autoputa A4 (i Kraka C, Koridora 10) Niš - Sićevačka klisura (ka Bugarskoj). U toku je izgradnja autoputa od Beograda kroz Šumadiju (što odgovara trasi planiranog autoputa A2), i biće najkraća veza sa Crnom Gorom. Trenutno je u upotrebi deonica od Beograda do Čačka.

Prvi autoput ("autostrada") građen je od Beograda do Avale.[15], radovi su počeli u proleće 1939. krčenjem dela opštinskog rasadnika. Profil je bio: dve "pruge" od po 7,5 metara sa osam metar zelenila između, plus konjička, biciklistička i pešačka staza od 4, 3 i 2,5 metra, ukupno 32,5 metra.[16]

Bosna i Hercegovina[uredi | uredi izvor]

Republika Srpska je izgradila 105 kilometara autoputa što je više od Federacije BiH koja ima 95 kilometara što znači da Bosna i Hercegovina ima izgrađenog 200 kilometara autoputa. U Bosni i Hercegovini izgrađeni su autoputevi Sarajevo - Kakanj u Federaciji BiH i autoput Gradiška — Banja Luka i autoput Banja Luka — Doboj u Republici Srpskoj. U planu je izgradnja autoputa na koridoru 5c, koji će ići od reke Save, preko Doboja, Sarajeva i Mostara do Jadranskog mora.

Hrvatska[uredi | uredi izvor]

Dinamika izgradnja autoputeva u Hrvatskoj poslednjih decenija

Hrvatska je poslednjih nekoliko godina izgradila veći broj autoputeva, tako da danas postoje autoputevi:

  • A8 (E751): Rijeka - Pazin - A9 (Kanfanar)
  • A9 (E751): Pula - Umag - slovenačka granica
  • A10 (E73): A1 (Ploče) - bosanska granica (Mostar)

U planu je i nastavak autoputa A1 do Dubrovnika, kao i izgradnja autoputeva od Zagreba do Koprivnice i Bjelovara.

Pravila saobraćaja[uredi | uredi izvor]

Saobraćajni znak za pravila u saobraćaju (Luksemburg).

Iz razloga bezbednosti saobraćaja i zaštite životne sredine, mnoge zemlje imaju ograničenja brzine od 110 - 130 km/h za autoputeve. Pored toga, brzina na autoputu mora da se prilagođuju saobraćaju, kao i vidljivosti i vremenskim uslova (kao što su sneg ili magla). Takođe brzina treba da se prilagodi svojoj ličnoj sposobnost i karakteristike vozila i tereta.

Vozila, koja ne mogu dostići maksimalnu brzinu od 80 km/h, su isključeni iz upotrebe autoputa. Ovo se dešava da bi sporije vozilo ne ometalo protok saobraćaja, i tako povećava rizik od nesreća.

Zaustavljanje, se okrenuti kao i vožnja na neoznačenim izlazima/ulazima na autoputu je zabranjeno. Izuzeci zaustavljanje čine odmarališta i benzinske pumpe. Učesnici saobraćaja, čiji auto se nalazi u kvaru, čekaju na desnoj ivici puta (ili na zaustavnoj traci, ako je na raspolaganju).

Oznake[uredi | uredi izvor]

Da bi se olakšala orijentacija učesniku saobraćaju, znakovi za brže puteve dobile su karakteristične signale, koja ukazuju na značaj i simboliku boja na putu. Poznati „autoput znak“ se koristi od strane mnogih zemalja, iako je jasna razlika autoputa, i strukturno sličnim bržim putevima između dve zemlje nije moguće. Uglavnom se razlikuje između znakova u zelenoj i plavoj boji. Obe boje su dozvoljene u skladu sa Bečkom konvencijom o drumskom saobraćaju iz 1968. godine.

Države sa plavim znakovima[uredi | uredi izvor]

*) Znakovi koji pokazuju put za autoput su zelene.

Države sa zelenim znakovima[uredi | uredi izvor]

*) Samo na gradskim autoputevima.

Putarina[uredi | uredi izvor]

Mađarska je uvela vinjete na svojim autoputevima, da bi se ubrzao protok saobraćaja[17].

U većini zemalja, postoji putarina za upotrebu autoputeva. Ona se plaća preko jedne nalepnice kao u Švajcarskoj, Sloveniji i u Austriji ili preko putarine kao u Italiji, Francuskoj, Španiji, Portugalu, Srbiji i u Hrvatskoj. Poseban slučaj je Nemačka, gde se putarine ne naplaćuju.

Autoputevi u svetu[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ponekad se javlja i oblik auto-put, ali je to nepravilno.[1]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Brborić & Gačević 2018, [...] piše se — autoput ... jer su to spojevi „koji se više shvataju kao jedan pojam i teže jednoakcenatskom izgovoru“.
  2. ^ D.W. Harwood, et al., Prediction of the Expected Safety Performance of Rural Two-Lane Highways, Turner-Fairbank Highway Research Center, McLean, Virginia, December 2000, page 39, http://www.fhwa.dot.gov/publications/research/safety/99207/99207.pdf
  3. ^ Patton, Phil (9. 10. 2008). „A 100-Year-Old Dream: A Road Just for Cars”. The New York Times. 
  4. ^ „Bronx River Parkway Reservation”. Westchester County Department of Parks. 2008. Pristupljeno 6. 11. 2010. 
  5. ^ „Bronx River Parkway Exit List (Sound View to Bronxville)”. nycroads.com. Eastern Roads, Inc. Arhivirano iz originala 1. 11. 2014. g. Pristupljeno 24. 9. 2014. 
  6. ^ „Built to Meander, Parkway Fights to Keep Measured Pace”. The New York Times. 6. 6. 1995. Arhivirano iz originala 14. 5. 2013. g. Pristupljeno 13. 4. 2010. 
  7. ^ Hershenson, Roberta (18. 6. 1995). „Bronx River Parkway On an Endangered List”. The New York Times. Arhivirano iz originala 14. 5. 2013. g. Pristupljeno 13. 4. 2010. 
  8. ^ „German Myth 8 Hitler and the Autobahn”. German.about.com. Arhivirano iz originala 08. 05. 2006. g. Pristupljeno 08. 03. 2020. 
  9. ^ Shragge, John & Bagnato, Sharon (1984). From Footpaths to Freeways. Ontario Ministry of Transportation and Communications, Historical Committee. str. 55. ISBN 978-0-7743-9388-1. 
  10. ^ Canadian NewsWire (6. 8. 2002). Ontario government investing $401 million to upgrade Highway 401 (Izveštaj). Ministry of Transportation of Ontario. „Highway 401 is one of the busiest highways in the world and represents a vital link in Ontario's transportation infrastructure, carrying more than 400,000 vehicles per day through Toronto.” 
  11. ^ Thün, Geoffrey; Velikov, Kathy. „The Post-Carbon Highway”. Alphabet City. Arhivirano iz originala 5. 7. 2010. g. Pristupljeno 2. 1. 2012. „It is North America's busiest highway, and one of the busiest in the world. The section of Highway 401 that cuts across the northern part of Toronto has been expanded to eighteen lanes, and typically carries 420,000 vehicles a day, rising to 500,000 at peak times, as compared to 380,000 on the I-405 in Los Angeles or 350,000 on the I-75 in Atlanta (Gray).” 
  12. ^ Karnes, Thomas L. (2009). Asphalt and Politics: A History of the American Highway System. Jefferson, NC: McFarland & Co. str. 131. 
  13. ^ Korr, Jeremy (2008). „Physical and Social Constructions of the Capital Beltway”. Ur.: Mauch, Christof & Zeller, Thomas. 'The World Beyond the Windshield: Roads and Landscapes in the United States and Europe. Athens: Ohio University Press. str. 195. 
  14. ^ Bassett, Edward M. (februar 1930). „The Freeway: A New Kind of Thoroughfare”. American City. 42: 95. 
  15. ^ Vreme, str. 19. nov. 1938, str. 8
  16. ^ "Vreme", 10. jul 1939
  17. ^ „autobahn.hu - E-Vign. & Gebühren”. Arhivirano iz originala 23. 1. 2012. g. Pristupljeno 15. 9. 2010. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Brborić, Branislav; Gačević, Radojko (24. 12. 2018). „Crta i crtica”. Odbor za standardizaciju srpskog jezika. Arhivirano iz originala 27. 9. 2023. g. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Аутопут&oldid=27850613”