Veb-sajt

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
NASA-ina početna stranica

Veb-sajt (engl. website ili web site; skraćeno sajt, engl. site), internet sajt, internet (veb) prezentacija ili mrežno mesto je skup veb-stranica koje mogu da sadrže tekst, slike, video-snimke i drugi multimedijalan sadržaj sastavljen u jednu celinu. Sajt može biti smešten na lokalnom računaru ili na internet ili veb-serveru (računaru poslužiocu). Neki sajtovi su dostupni svim korisnicima, a neki imaju ograničenja u pogledu pristupa. Sajt može imati svoj internet domen (vršni nivo, adresa) ili poddomen. U svetu ima preko milijardu veb-sajtova.[1]

Veb-stranica je dokument, obično napisan u običnom tekstu prožet instrukcijama formatiranja koda zvanog prošireni jezik za označavanje hiperteksta ili Extended HTML (skraćeno HTML, XHTML). Veb-stranica može uključiti elemente iz drugih sajtova sa odgovarajućim HTML kodovima.

Veb-stranicama se pristupa i transportiraju se sa hipertekst transfernim protokolom (HTTP), koji može opcionalno upotrebiti enkripciju (HTTP Secure, HTTPS) da omogući sigurnost i privatnost za korisnika od sadržaja veb-stranice. Korisnička aplikacija, obično internetski preglednik, renderira sadržaj stranice prema HTML markup instrukcijama na monitoru.

Stranice na veb-sajtu mogu često biti preuzete preko jednostavnog uniformnog lokatora resursa (URL), koji se zove i veb-adresa. URL-ovi stranica organizuju stranice u hijerarhiju, iako hiperlinking između njih izražava doživljaj strukture stranice čitaocu i vodi navigaciju čitaoca sajta koja uglavnom obuhvata početnu stranicu s većinom linkova na veb-sadržaju sajta, a, dopunski, i prema linkovima "O nama", "Kontakt" i sl.

Neke veb-stranice zahtijevaju pretplatu za pristup nekim ili svim svojim sadržajima. Primeri pretplate veb-sajtovima uključuju dosta poslovnih stranica, delova veb-stranica za novosti, akademskim sajtovima, sajtovima za igre, razmjenu datoteka, forumima, veb-mejlovima, društvenim mrežama itd.

Pregled[uredi | uredi izvor]

Veb-sajtovi imaju dosta funkcija i mogu biti korišteni u različitim prilikama; veb-sajt može biti lični, komercijalni, veb-sajt vlade ili neprofitne organizacije. Veb-sajtovi mogu biti delo pojedinca, poslovne ili druge organizacije i obično su vezani za posebnu temu ili svrhu. Svaki veb-sajt može sadržavati hiperlinkove na druge veb-sajtove, tako da razlika među pojedinačnim sajtovima, iz perspektive korisnika, može biti nejasna.

Veb-sajtovi su pisani u HTML-u ili konvertirani u njega i pristupa im se softverskim interfejsom poznatim kao user agent. Veb-stranice mogu biti prikazane na velikom rasponu računarskih i internetskih uređaja različitih veličina, uključujući desktop računare, laptope, PDA uređaje i mobitele.

Veb-sajt se hostuje na računarskom sistemu poznatom kao veb-server ili HTTP server. Ovi termini mogu označavati i softver koji se pokreće na ovim sistemima koji „dohvata” i šalje veb-stranice kao odgovor na zahteve korisnika veb-sajta. Apač je najčešće korišćen veb-serverski softver (prema Netkraftovim statistikama), kao i Majkrosoftov IIS. Neke alternative, kao Nginx, Lighttpd, Hiawatha ili Cherokee, potpuno su funkcionalne i zauzimaju malo prostora na tvrdom disku.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prvi veb-sajt se pojavio 1991. godine. Napravio ga je Tim Berners-Li.[2]

Vrste[uredi | uredi izvor]

  • Statički

Statički veb-sajtovi su oni koji sadrže neke informacije koje se ne menjaju i ne osvežavaju na duže vreme, ili dok oni postoje.

  • Dinamički

Dinamički veb-sajtovi su oni čiji se sadržaj često osvežava i dopunjava novim informacijama. To su, na primer, portali sa vestima, forumi i sl., na kojima se svakodnevno mogu naći novi sadržaji i informacije. Ovakvi sajtovi su većinom mnogo popularniji i mnogo posećeniji.[3]

Statički veb-sajt[uredi | uredi izvor]

Statički veb-sajt je onaj koji ima veb-stranice pohranjene na serveru u formatu koji se šalje klijentskom internetskom pregledniku. Primarno je kodiran u HTML-u; kaskadni stilski listovi (CSS) se koriste za kontrolu izleda iza osnovnog HTML-a. Slike se često koriste za prikažu željeni izgled i kao deo glavnog sadržaja. Audio ili video mogu takođe biti smatrani „statičkim” sadržajem, ako se pokreću automatski ili generalno nisu interaktivni.

Ovaj tip veb-sajtova često prikazuje iste informacije svim posetiocima. Jednako kao predavanje printane brošure korisnicima ili klijentima, statični veb-sajt će generalno omogućiti konzistentne, standardne informacije za produženi vremenski period. Iako posjednik veb-sajta može napisati novosti periodično, to je ručni proces izmjene teksta, slika i ostalog sadržaja i može zajtevati osnovne veb-dizajnerske sposobnosti i softver. Jednostavne forme marketinških primera veb-sajtova, poput klasičnog veb-sajta, petostranog veb-sajta ili veb-sajt brošure su često statični veb-sajtovi, jer oni predstavljaju prethodno definisane, statičke informacije korisnicima. Ovo može sadržavati informacije o kompaniji i njenim proizvodima i servisima preko teksta, slika, animacija, zvuka/videa, te navigacijskih menija.

Statički veb-sajtovi mogu biti uređeni koristeći četiri široke kategorije softvera:

  • Uređivači teksta, kao što su Noutped ili TextEdit, gde je sadržaj i HTML markup uređivan direktno unutar programa.
  • WYSIWYG van-mrežni uređivači, kao što su Microsoft FrontPage i Adobe Dreamweaver (ranije poznat kao Macromedia Dreamweaver), sa kojim se sajt uređuje koristeći GUI a završni HTML kod se generiše automatski softverom za uređivanje.
  • WYSIWYG uređivači na mreži koji kreiraju media bogate mrežne prezentacije kao što su veb-stranice, vidžeti, introi, blogovi i ostali dokumenti.
  • Uređivači na bazi šablona, kao što su RapidWeaver i iWeb, koji dopuštaju korisnicima da brzo kreiraju i uploaduju veb-stranice na veb-server bez detaljnog poznavanja HTML jezika, birajući adekvatan šablon iz palete i dodavanjem slika i teksta u isti sa trendom desktop uređivanja bez direktne manipulacije HTML kodom.

Statički veb-sajtovi mogu i dalje koristiti SSI kao uređivačku pogodnost, poput deljenja opšte meni trake kroz više stranica. Kako je veb-sajtovo ponašanje čitaocu i dalje statično, ovo se ne smatra dinamičkom stranicom.

Dinamički veb-sajt[uredi | uredi izvor]

Dinamički veb-sajt je onaj koji se menja ili uređuje često ili automatski.

Dinamičke stranice sa strane servera se generišu „u letu” kompjuterskim kodom koji proizvodi HTML i CSS. Postoji širok opseg softverskih sistema, kao što su CGI, Java Servlets i JSP, ASP i CFML koji mogu generirati dinamičke veb-sisteme (pogledajte programske jezike koji se koriste u većini popularnih sajtova) i dinamički sajtovi. Razni veb aplikacijski okviri i veb-šablon sistemi su dostupni za uobičajene programske jezike kao PHP, Perl, Pajton, te Rubi, da ih naprave bržim i lakšim za kreiranje kompleksnih dinamičkih veb-sajtova.

Sajt može prikazati trenutno stanje dijaloga između korisnika, pratiti promjenljivu situaciju, ili omogućavati informacije u nekom načinu personaliziranom zahtevima svakog korisnika. Na primer, kada je početna stranica veb-sajta za vesti zatražena, kod koji se pokreće na veb-serveru može kombinovati sačuvane HTML deliće sa novostima dobijenih od baze podataka ili drugog veb-sajta preko RSS za proizvođenje stranice koja uključuje poslednje informacije. Dinamični sajtovi mogu biti interaktivni korištenjem HTML formi, pohranjujući i čitajući pozadi pregledničke kolačiće, ili kreiranjem serije stranica koje reflektuju prethodnu istoriju klikova. Naredni primer dinamičkog sadržaja je kada maloprodajni veb-sajt sa bazom podataka medijskih proizvoda dopušta korisnicima unošenje zahteva za pretragu, npr. za ključnu reč „Beatles”. U odgovoru, sadržaj veb-stranice će spontano izmeniti način prikaza u odnosu kako je prije izgledala, te će prikazati spisak Bilsovih proizvoda: CDovi, DVDovi i knjige.

Dinamički HTML koristi Javaskript kod za instrukcije internetskom pregledniku kako da interaktivno modifikuje sadržaje stranica.

Jedan način simulacije određenih tipova dinamičnih veb-sajtova prilikom izbegavanja gubitka performansi pozivanja dinamične mašine po korisniku ili po konekciji, jeste automatsko periodično regeneriranje velikih serija statičnih stranica.

Multimedijski i interaktivni sadržaj[uredi | uredi izvor]

Raniji veb-sajtovi su imali samo tekst, a nedugo zatim i slike. Preglednički dodaci su onda korišteni za dodavanje zvuka, videa i interaktivnosti (kao za „bogate” internet aplikacije koje oslikavaju kompleksnost desktop aplikacije kao što je procesor teksta). Primeri takvih dodataka su Majkrosoft Silverlajt, Adobe Flaš, Adobe Šokvejv kao i apleti napisani u programskom jeziku Java. HTML 5 sadrži odredbe za audio i video bez dodataka. Javaskript je takođe ugrađen u većinu modernih internetskih preglednika, te dopušta kreatorima veb-sajta slanje koda internetskom pregledniku koji nalaže kako da interaktivno izmeni stranični sadržaj i komunicira sa veb-serverom ako je potrebno. (Preglednička unutrašnja reprezentacija sadržaja je poznata kao Objektni model dokumenta (DOM)[4][5] i tehnika je poznata kao Dinamični HTML.)

WebGL (Web Graphics Library) je moderan JavaScript API za prikazivanje interaktivne 3D grafike bez upotrebe programskih dodataka. On omogućava interaktivni sadržaj kao što su 3D animacije, vizualizacije i video objašnjenja da se korisnicima predstavi sadržaj na najintuitivniji način.[6]

Trend iz 2010. godine na veb lokacijama pod nazivom „responzivni dizajn“ pružio je najbolje iskustvo gledanja, jer korisnicima pruža izgled zasnovan na uređaju. Ovi veb-sajtovi menjaju svoj izgled u skladu sa uređajem ili mobilnom platformom, dajući tako bogato korisničko iskustvo.[7]

Ortografija[uredi | uredi izvor]

Oblik „vebsajt” je postao najčešći termin za izgovaranje, ali „Web site” (veliko slovo) i „web site” se takođe mnogo koriste, iako su u opadanju. Neke akademske ličnosti, neki veći izdavači knjiga, te neki rečnici i dalje koriste termin „Web site”, oslikavajući izvor termina u ispravnom imenu Svetske komunikacione mreže. Takođe, danas postoje jednake debate vezane za povezane termine kao što su veb pejdž, veb server, i vebkam. U upotrebi su termini veb-sajt ili veb-mesto, dok se za ostale termine koriste veb-stranica, veb-server i veb-kamera respektivno.

Među vodećim stil-vodičima, Rojtersov stilski vodič, Čikaški stilski priručnik, te AP stilska knjiga (od aprila 2010) svi preporučuju „website”.[8][9][10]

Među vodećim rečnicima i enciklopedijama, Kanadski oksfordski rečnik preferira „vebsajt”, a Oksfordski engleski rečnik se takođe opredelio za „website” u 2004.[11] Engleska Vikipedija takođe koristi termin „website”, dok Enciklopedija Britanika koristi „Web site” i „Website”.[12] Britanikina Merijam-Vebster podružnica koristi „Web site”, poznajući „website” kao varijantu.[13]

Među vodećim komentatorima o korištenju jezika, Garnerova moderna američka upotreba tvrdi da je „website” standardna forma,[14] a Bil Volš, iz Vašington post, podržava korištenje termina „Web site” u svojim knjigama i na svom veb-sajtu[15] (ipak, Vašington post koristi pojam „website”"[16]).

Među najvećim internetsko-tehnološkim kompanijama i korporacijama, Gugl koristi „website”,[17] kao i Epl,[18] dok Majkrosoft koristi i „website” i „web site”.[19][20][21]

Tipovi[uredi | uredi izvor]

Veb lokacije se mogu podeliti u dve široke kategorije — statične i interaktivne. Interaktivne lokacije su deo Veb 2.0[22][23][24][25] zajednice sajtova i omogućavaju interaktivnost između vlasnika sajta i posetilaca ili korisnika sajta. Statički sajtovi služe ili prikupljaju informacije, ali ne dozvoljavaju direktno angažovanje sa publikom ili korisnicima. Neke veb stranice su informativne ili proizvedene od strane entuzijasta ili za ličnu upotrebu ili zabavu. Mnoge veb stranice imaju za cilj zaradu novca koristeći jedan ili više poslovnih modela, uključujući:

  • Objavljivanje zanimljivog sadržaja i prodaja kontekstualnog oglašavanja[26][27] putem direktne prodaje ili preko reklamne mreže.
  • E-trgovina: proizvodi ili usluge se kupuju direktno preko veb stranice[28][29]
  • Oglašavanje proizvoda ili usluga dostupnih u maloprodajnom preduzeću
  • Frimijum:[30][31][32] osnovni sadržaj je dostupan besplatno, dok premium sadržaj zahteva plaćanje (npr. WordPress veb lokacija je platforma otvorenog koda za pravljenje bloga ili veb stranice).[33][34]
  • Neki veb-sajtovi zahtevaju registraciju korisnika ili pretplatu za pristup sadržaju. Primeri veb-sajtova sa pretplatom uključuju mnoge poslovne sajtove, veb-sajtove sa vestima, veb-sajtove akademskih časopisa, veb-sajtove za igre, veb-sajtove za razmenu datoteka, oglasne table, veb-sajtove zasnovane na e-pošti, veb-sajtove za društvene mreže, veb-sajtove koji pružaju podatke o berzi u realnom vremenu, kao i sajtove koji pružaju razne druge usluge.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Total number of Websites | Internet live stats. internetlivestats.com. Pristupljeno 2015-04-14.
  2. ^ „The website of the world's first-ever web server”. Pristupljeno 30. 08. 2008. 
  3. ^ „Kako proveriti prisustvo sajtova”. 
  4. ^ „Document Object Model (DOM): definition, structure and example”. IONOS Digitalguide (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-04-21. 
  5. ^ „Document Object Model (DOM)”. W3C. Pristupljeno 2012-01-12. „The Document Object Model is a platform- and language-neutral interface that will allow programs and scripts to dynamically access and update the content, structure and style of documents.” 
  6. ^ „OpenGL ES for the Web”. khronos.org. 19. 7. 2011. Arhivirano iz originala 15. 12. 2009. g. Pristupljeno 1. 4. 2019. 
  7. ^ Pete LePage. „Responsive Web Design Basics - Web”. Google Developers. Arhivirano iz originala 5. 3. 2017. g. Pristupljeno 13. 3. 2017. 
  8. ^ „Handbook of Journalism”. Reuters. Arhivirano iz originala 22. 10. 2012. g. Pristupljeno 2010-08-05. 
  9. ^ „Internet, Web, and Other Post-Watergate Concerns”. University of Chicago. Pristupljeno 2010-09-18. 
  10. ^ „AP tweets that it will change from Web site to website”. Pristupljeno 2010-04-16. 
  11. ^ „Ask Oxford: How should the term website be written in official documents and on the web?”. Oxford Dictionaries Online. Arhivirano iz originala 02. 09. 2008. g. Pristupljeno 17. 01. 2021. 
  12. ^ „Web site (computer science)”. Encyclopaedia Britannica. Arhivirano iz originala 17. 2. 2013. g. Pristupljeno 2010-09-18. 
  13. ^ „Website - Definition and More”. Merriam-Webster. Pristupljeno 2010-09-18. 
  14. ^ Lisa Gold (2010-04-17). „AP Stylebook surrenders the battle over "Web site" vs. "website"”. Pristupljeno 2010-08-05. 
  15. ^ „The Slot—Sharp Points: Here We Go Again—Eeee!”. Pristupljeno 2007-02-25. 
  16. ^ Nakamura, David; Wallsten, Peter; Aizenman&, N.C. „The Washington Post”. Washington Post. Pristupljeno 2010-08-05. 
  17. ^ „Welcome to Google Business Solutions”. Google. Pristupljeno 2010-08-05. 
  18. ^ „Site Map”. Apple. Pristupljeno 2010-08-05. 
  19. ^ „Microsoft Windows”. Microsoft. Pristupljeno 2010-08-05. 
  20. ^ „Internet Explorer 9 Preview Builds”. Microsoft. Pristupljeno 2010-08-05. 
  21. ^ „Microsoft (R) Expression (R)”. Microsoft. Pristupljeno 2010-08-05. 
  22. ^ DiNucci, Darcy (1999). „Fragmented Future” (PDF). Print. 53 (4): 32. Arhivirano (PDF) iz originala 2011-11-10. g. Pristupljeno 2011-11-04. 
  23. ^ Graham, Paul (novembar 2005). „Web 2.0”. Arhivirano iz originala 2012-10-10. g. Pristupljeno 2006-08-02. „I first heard the phrase 'Web 2.0' in the name of the Web 2.0 conference in 2004.” 
  24. ^ O'Reilly, Tim (2005-09-30). „What Is Web 2.0”. O'Reilly Network. Arhivirano iz originala 2013-04-24. g. Pristupljeno 2006-08-06. 
  25. ^ Strickland, Jonathan (2007-12-28). „How Web 2.0 Works”. computer.howstuffworks.com. Arhivirano iz originala 2015-02-17. g. Pristupljeno 2015-02-28. 
  26. ^ ‘Personalization diminished’: In the GDPR era, contextual targeting is making a comeback Published by digiday on June 7, 2018, retrieved on November 13, 2019
  27. ^ „Why 'brand suitability' is replacing brand safety”. Digiday (na jeziku: engleski). 2020-01-24. Pristupljeno 2020-05-14. 
  28. ^ „Retail e-commerce sales CAGR forecast in selected countries from 2016 to 2021”. Statista. oktobar 2016. Arhivirano iz originala 26. 11. 2017. g. Pristupljeno 4. 5. 2021. 
  29. ^ Wienclaw, Ruth A. (2013). „B2B Business Models” (PDF). Research Starters: Business. Arhivirano (PDF) iz originala 18. 7. 2013. g. Pristupljeno 4. 5. 2021. 
  30. ^ JLM de la Iglesia, JEL Gayo, "Doing business by selling free services". Web 2.0: The Business Model, 2008. Springer
  31. ^ Tom Hayes, "Jump Point: How Network Culture is Revolutionizing Business". 2008. Page 195.
  32. ^ Schenck, Barbara Findlay (7. 2. 2011). „Freemium: Is the Price Right for Your Company?”. Entrepreneur. Pristupljeno 2018-01-09. 
  33. ^ „Usage Statistics and Market Share of Content Management Systems for Websites”. w3techs.com. W3Techs. 24. 12. 2023. Pristupljeno 24. 12. 2023. 
  34. ^ „CMS Usage Statistics”. builtwith.com (na jeziku: engleski). BuiltWith. Arhivirano iz originala 6. 8. 2013. g. Pristupljeno 1. 8. 2013. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Veb-sajt na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Веб-сајт&oldid=27828778”