Grigorije Božović
Grigorije Božović | |
|---|---|
 Grigorije Božović kao student Duhovne akademije u Moskvi | |
| Datum rođenja | 15. februar 1880. |
| Mesto rođenja | Pridvorica, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 4. januar 1945. (64 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, DFJ |
Grigorije Božović (Pridvorica, 15. novembra 1880[1] — Beograd, 4. januara 1945) bio je književnik, profesor prizrenske bogoslovije, jedan od vođa srpskog pokreta u Makedoniji, prvenstveno u Bitoljskom odboru srpske četničke organizacije, a potom i poslanik Narodne skupštine u Skoplju. Imao je rukovodeću ulogu u političkim i nacionalnim poslovima u vreme kada je staroj Srbiji pretila ozbiljna opasnost od Turaka i Arnauta, neposredno pred Balkanske ratove i oslobođenju ovih krajeva.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Grigorije Božović je rođen u selu Pridvorica kod Ibarskog Kolašina, od oca Vukajla. Poznat je bio tokom života Grigorije i po zavičaju izvedenom nadimku "Kolašinac". Posle školovanja u Prizrenu, Skoplju, Carigradu i Moskvi - na Duhovnoj akademiji, bio je profesor u poznatoj Bogosloviji u Prizrenu od 30. septembra 1905. godine. U Prizrenu je neko vreme bio i okružni načelnik i predsednik političke opštine. Grigorije je u braku sa učiteljicom Vasilijom, imao kćerku Vukosavu kasnije (1937), udatu za artiljerijskog poručnika Dragoljuba Popovića "mlađeg".[2]
Bio je Grigorije skupštinski poslanik, a mnogo se angažovao u nacionalnom radu ne samo na Kosovu i Metohiji nego i u Makedoniji. Stekao je status penzionera kao inspektor Ministarstva Socijalne politike. Aktivan je u mnogim udruženjima, odborima i savetima, poznat kao dobar govornik iz redova opozicionara. Na skupštini Beogradskog Gajreta "Osman Đikić" održanoj 1929. godine, Grigorije je biran u njegovu Upravu. Izabran je juna 1933. godine na kongresu u Banjaluci u novi sastav Uprave "Narodne odbrane".[3] Kralj Aleksandar ga je aprila 1934. godine imenovao za člana Patrijaršijskog saveta, na čijem se čelu nalazio Patrijarh srpski Varnava.[4] U Udruženju Starosrbijanaca, čiji je bio član, održavao je prigodna predavanja, poput onog iz 1936. godine pod naslovom: "Putevi u Južnoj Srbiji nekad i sad".[5]
U Kraljevini SHS politički je aktivan, kao član Pribićevićeve "Samostalne demokratske stranke", čiji je poslanik bio više puta (1924—1927).[6] Na parlamentarnim izborima 1924. godine bio je kandidat (kao samostalni demokrata na zajedničkoj listi sa radikalima!) u Raško-Zvečanskom srezu.[7] Godine 1926. Božović je pišući u novinama uvredio albanskog poslanika (diplomatu) Cena-bega, zbog čega je bio tužen kod suda, od strane Upravnika varoši Beograda. Izrodio se zbog sukoba nadležnosti i nerazumevanja procedure, politički naduvan "Slučaj Grigorije Božović", usmeren protiv njega. Božović je podneo skupštini i spornu Interpelaciju protiv imenovanja Cena-bega za poslanika Albanije u Beogradu. Smatrao je da ta osoba ne može biti predstavnik svoje zemlje, zbog svojih ranijih aktivnosti prema Srbima, među kojima i pljačka manastira izvedena od od strane njegovih kačaka. Kada je 1928. godine prestao biti poslanikom, sudski proces je međutim pokrenut. U međuvremenu je Albanac je umro, pa je postalo bespredmetno o tom "političkom pitanju" većati na sudu. Brat pokojnikov Sait Kriziu je pokušao da preko stranica lista "Vreme", otvorenim pismom zaštiti ugled i čast svog navodno nepravedno napadnutog srodnika.[8]
Njegove novinarske putopisne reportaže realizovane između dva svetska rata sadrže estetske intencije u žanru.[9]
Pod predsedništvom Branislava Nušića, Božović je bio od 1932. godine imenovani član državnog "Saveta stručnjaka u oblasti autorskog prava".[10] Zajedno sa drugim književnicima starije i mlađe generacije osnovao je 1937. godine "Udruženje književnika Beograd-Zagreb-Ljubljana", staleško udruženje očigledno jugoslovenskog karaktera. Pred prvu skupštinu koja je održana u Beogradu marta te godine u skadarlijskoj kafani "Kod dva jelena", osnivačka pravila potpisali su sa srpske strane: Veljko Petrović, Božović i Siniša Paunović.[11] Pred Drugi svetski rat Božović je bio predsednik beogradskog "Pen-kluba", nakon smrti prethodnika, pesnika Milana Rakića.[12]
Pisac[uredi | uredi izvor]
Grigorije Božović je jedan od značajnijih srpskih međuratnih pisaca. Objavio je četrnaest knjiga, od kojih osam zbirki pripovedaka. Preostale čine putopisi, kraći zapisi o ljudima i krajevima, naknadno sabrani iz Politike, čiji je stalni i ugledni saradnik bio. U književnosti se javlja rano; objavio je priču "U zemlji bez suda" 1905. godine. Prilog za patriotsko-literarni srpski časopis "Nova iskra", napisao je iste godine u Moskvi, gde je studirao.[13] U Skoplju je pri Đačkom domu (internatu) pred Drugi svetski rat delovala đačka literarna družina "Grigorije Božović", nazvana po omiljenom srpskom književniku, njemu u čast.[14]
Početak njegovog rada obeležen je zbirkom Iz Stare Srbije (1908) u izdanju Srpskog književnog glasnika, a kraj Pripovetkama (1940), u izdanju Srpske književne zadruge. On je 1935. godine izdao zbirku pripovedaka Teška iskušenja, a 1939. godine zbirku pripovedaka Pod zakonom[14] - te dve zbirke, uz onu iz 1940, sadrže najvrednije Božovićeve pripovetke. Božovićeve pripovetke su tematski usredsređene na Staru Srbiju (najviše na Kosovo i Metohiju, jednim delom na Makedoniju, pre svega na Bitolj u kojem je službovao). Najznačajnije pripovetke su mu: Čudni podvižnik, Mučnih dana, Tivaidska napast, Kad se carstva mijenjaju, Zlate iz Slatine, Njen sud i Oklopnik bez straha i mane.
Smrt[uredi | uredi izvor]
Pred sam kraj rata komunisti su ga streljali u Beogradu[15], a njegov je književni opus ostao gotovo potpuno nepoznat široj publici.[16] Beogradska "Politika" je 4. januara 1945. godine objavila vest da su "Miloš Trivunac i Grigorije Božović osuđeni na smrt". Vojni sud Komande grada Beograda ga je osudio na najtežu kaznu zbog navodnog "zločina izdaje" iz 1942. godine. Veliki zaslužni srpski nacionalni radnik i književnik streljan je uoči Božića 1945. godine u podrumima zatvora u Đušinoj ulici u Beogradu. Bilo je to u zgradi bivše kasarne u kojoj se tokom rata nalazilo sedište Specijalne policije.[17]
Rehabilitacija Grigorija Božovića[uredi | uredi izvor]
Zahtev za rehabilitaciju podneo je januara 2008. Božovićev rođak, redovni profesor Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici, dr Marinko Božović. Odeljenje za rehabilitaciju Okružnog suda u Beogradu donelo je maja 2008. rešenje kojim je usvojen zahtev za rehabilitaciju Grigorija Božovića, uglednog književnika, nacionalnog radnika i reportera Politike pre Drugog svetskog rata.[18]
U Prištini je radilo izdavačko preduzeće "Grigorije Božović". Postoji i književna nagrada „Grigorije Božović“ koju dodeljuje Kulturni centar „Stari Kolašin” u Zubinom Potoku. Njen dobitnik 2016. godine bio je Radovan Beli Marković za roman „Putnikova ciglana“.[19] Nagradu istog imena dodeljuje i Književno društvo Kosova i Metohije. Njen dobitnik za 2016. godine bila je Sunčica Denić za roman „Svet izvan”, a 2017. godine Aleksandar B. Laković za roman „Kad kuće nismo zaključavali”.[20][21]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Enciklopedija Jugoslavije", Zagreb 1980. godine
- ^ "Pravda", Beograd 6. februar 1937. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1933. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1934. godine
- ^ "Vreme", Beograd 16. oktobar 1936. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1926-1927. godine
- ^ "Pravda", Beograd 27. decembra 1924. godine
- ^ "Pravda", Beograd 29. februar 1928. i 15. mart 1928. godine godine
- ^ Duvnjak Radić, Žaklina (2018). Estetika novinarske putopisne reportaže u međuratnoj srpskoj književnosti. Novi Sad: Filozofski fakultet, Univerzitet u Novom Sadu. str. 8.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1932. godine
- ^ "Vreme", Beograd 19. mart 1937. godine
- ^ "Vreme", Beograd 22. februara 1941. godine
- ^ "Nova iskra", Beograd 1. februara 1905. godine
- ^ a b "Pravda", Beograd 1939. godine
- ^ Pero Simić: "Tito i Srbi", Beograd 2016.
- ^ Preki sud za kosovskog Andrića („Večernje novosti“, 15. april 2014)
- ^ "Glas" SANU, Beograd 2000. godine
- ^ Rehabilitovan Grigorije Božović („Politika“, 19. maj 2008)
- ^ Radovanu Belom Markoviću nagrada „Grigorije Božović” („Politika“, 4. jun 2016)
- ^ „Grigorije Božović” Sunčici Denić („Politika“, 27. jul 2016)
- ^ U karantinu braća, u slobodi razbraća („Politika”, 7. april 2020)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Grigorije Božović: Kosovske priče na Antologiji srpske književnosti (.docx format)
- Život i delo „kosovskog Andrića“ („Politika“, 7. jun 2015)
- Dalekosežne ideje Grigorija Božovića („Politika“, 11. jun 2015)
- Prizrenski Socijalist, Gr. Božović, Prizren, Bosanska Vila 1910., str. 295-302
- Grigorije Božović: Kapetan Vukoje („Politika“, 20. februar 2016)
- Drugi život Grigorija Božovića („Politika”, 25. oktobar 2016)
- Kod dva bela goluba - Grigorije Božović (RTS, 3. novembar 2016)
- Grigorije Božović u čardaku Danice Korać („Politika”, 7. april 2018)
- POVRATAK „KOSOVSKOG ANDRIĆA“: U Matici srpskoj veče o Grigoriju Božoviću, nekad zabranjenom piscu i novinaru („Večernje novosti”, 30. septembar 2022)
