Dimitrije Mladenović Gaga
| Dimitrije Mladenović Gaga | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Dimitrije Mladenović Gaga („Naš istok” 1935. godine) | |||||||||||||||
| Lični podaci | |||||||||||||||
| Nadimci | Mita Gaga | ||||||||||||||
| Datum rođenja | 1886. | ||||||||||||||
| Mesto rođenja | Topli Do, Kraljevina Srbija | ||||||||||||||
| Datum smrti | 1965. (78/79 god.) | ||||||||||||||
| Mesto smrti | Pirot, SFR Jugoslavija | ||||||||||||||
| Porodica | |||||||||||||||
| Supružnik | Mladena Mitić | ||||||||||||||
| Politička karijera | |||||||||||||||
| Politička stranka | Narodna radikalna stranka Jugoslovenska nacionalna stranka Jugoslovenska radikalna zajednica | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Dimitrije Mladenović Gaga (1886 – 1965), poznatiji kao Mita Gaga, bio je pirotski trgovac i industrijalac, senator i poslanik u predratnoj Kraljevini Jugoslaviji, jedan od osnivača fabrike Tigar i hidrocentrale Temac.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Dimitrije Mladenović Gaga rođen je 1886. godine u poznatoj i imućnoj trgovačkoj porodici iz Toplog Dola. Njegov deda Kosta Mladenović Gaga takođe je bio čuveni trgovac, a na skupštinskim izborima početkom 1893. godine izabran je kao jedan od poslanika iz pirotskog okruga sa liste Liberalne stranke.[1] Dimitrije je bio oženjen Mladenom Mitić (Topli Do, 1881 – Beograd, 1959) sa kojom je imao petoro dece: sina Najdana i ćerke Vidu, Jelenu, Nadeždu i Veru.[2] Za vreme Prvog svetskog rata kao dobrotvor kupio je kamion koji je ustupio vojsci za snabdevanje. Inače, i sam je bio učesnik rata, na Solunskom frontu služio je u konjici s činom podnarednika, gde ga je lično posetio regent Aleksandar Karađorđević.[3]
Početkom tridesetih godina 20. veka među bogatim pirotskim trgovcima rodila se ideja o izgradnji fabrike gumenih proizvoda. Tako je formirana preduzetnička grupa čiji su najznačajniji članovi bili Dimitrije Mladenović Gaga i braća Cekić. Već krajem 1934. godine Industrijska komora Beograd izdala im je dozvolu za otvaranje industrijske radionice pod nazivom Industrijska radionica Tigar - Dimitrije Mladenović Gaga i komp. Budući da je ovom dozvolom bila zabranjena proizvodnja obuće od gume, uložena je žalba nakon čega je novom dozvolom 1937. godine odobrena proizvodnja svih vrsta gumene obuće.[4]
Početak industrijalizacije u Pirotu nije prošao bez karakterističnog, nehumanog odnosa prema radnicima. Zbog toga su radnici Tigra već krajem 1936. organizovali štrajk tražeći bolje uslove rada, osmočasovno radno vreme, da se čovečnije postupa sa zaposlenima, da se prekine sa zloupotrebom probnog rada itd.[4]
Otvaranje industrijskih pogona i radionica u Pirotu uslovilo je povećane potrebe za električnom energijom, koje postojeća termoelektrana nije mogla da zadovolji. Da bi fabrika uspešno nastavila da se razvija, Dimitrije Mladenović Gaga i braća Cekić odlučili su da sagrade hidroelektranu u kanjonu reke Temštice, par kilometara uzvodno od Temačkog manastira, te da se struja dalekovodom transportuje do pogona Tigra. Nakon pribavljanja neophodnih dozvola, radovi na izgradnji brane i mašinske hale otpočeli su septembra 1939. godine, da bi naredne jeseni, septembra 1940, hidroelektrana Temac zvanično počela sa proizvodnjom električne energije.[5]
Dimitrije Mladenović Gaga ubrajao se i među najuspešnije Piroćance u oblasti trgovine stokom i stočnim proizvodima. Svake godine izvozio je nekoliko hiljada grla stoke za Grčku, a držao je i nekoliko mlekara u pirotskim selima i osnovao jednu od najvećih firmi za izvoz pirotskog kačkavalja. Čuveni sir posredstvom njegove kompanije dospevao je tridesetih godina 20. veka do Grčke, Egipta, Palestine, Engleske, Francuske i Amerike.[6]
Politička karijera[uredi | uredi izvor]
Na izborima 5. maja 1935. godine Dimitrije Mladenović Gaga nastupio je kao poslanički kandidat na Vladinoj listi dr Bogoljuba Jevtića. To su ujedno bili prvi demokratski izbori po ukidanju šestojanuarske diktature u Kraljevini Jugoslaviji. Njegov politički protivnik, dr Dragoljub Jovanović, kandidovao se ispred Zemljoradničke stranke koja je na izbore izašla na listi Udružene opozicije dr Vlatka Mačeka. Predizborna kampanja u pirotskom kraju bila je obeležena velikim rivalstvom između pristalica dr Dragoljuba Jovanovića – Dragoljubovaca i onih koji su bili na strani Mite Gage. Nakon čestih verbalnih, pa čak i fizičkih konflikata, Dragoljubovci su isticali da narod u većini podržava Zemljoradničku stranku, nasuprot Dimitriju Mladenoviću Gagi koji biračko telo potkupljuje davanjem opanaka glasačima. Na ovim izborima ubedljivu pobedu u nišavskom srezu odneo je dr Dragoljub Jovanović, osvojivši gotovo trostruko veći broj glasova od Mite Gage.[7]
Na sledećim izborima decembra 1938, Dimitrije Mladenović Gaga ponovo se kandidovao na Vladinoj listi koju je predvodio Milan Stojadinović, osnivač Jugoslovenske radikalne zajednice i predsednik Vlade. U okolnostima znatno slabije podrške Udruženoj opoziciji, za Mitu Gagu ovog puta izjasnilo se ubedljivo najviše glasača nišavskog sreza.[7]
Nakon nemačkog napada na Kraljevinu Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine i ulaska nemačke vojske u Pirot iz pravca Bugarske, Dimitrije Mladenović Gaga kao dugogodišnji senator, poslanik i čovek sa velikim autoritetom biva imenovan za predsednika opštine. Međutim, njegov mandat nije dugo potrajao, budući da su Nemci ubrzo Pirot prepustili Bugarima, koji su u gradu formirali svoju okupacionu upravu. Tokom okupacije, porodica Mite Gage nastojala je da pomogne narodu svojim donacijama, te slanjem paketa zarobljenicima. Kako nije pokazivao poslušnost Bugarima, Mladenović je najpre poslat u Grčku, a kasnije u Bugarsku u ratni logor.[8] Po povratku u Pirot, od strane novih vlasti optužen je za saradnju sa okupatorom tokom rata. U, po svoj prilici, montiranom i politički motivisanom postupku, proglašen je krivim i osuđen na smrtnu kaznu, koja je potom posle žalbe preinačena u zatvorsku kaznu od deset godina. Presuda je podrazumevala i konfiskaciju imovine, čime je njegov udeo u vlasništvu nad Tigrom i hidroelektranom Temac prešao u ruke države.[5] Prema dostupnim podacima, Dimitrije Mladenović Gaga izašao je iz zatvora u Sremskoj Mitrovici 1950. godine. Umro je 1965. u Pirotu u 79. godini života. Na zahtev njegovog unuka Božidara Božovića iz Niša, Mladenović je rešenjem Okružnog suda u Nišu 2007. godine rehabilitovan. Odlukom lokalnog parlamenta 2015. godine, Dimitrije Mladenović Gaga posthumno je odlikovan priznanjem zaslužnog građanina Pirota.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Grupa pirotskih zanatlija u Tigru, 1936. -
Tigrova reklama u listu „Vreme” 1937. -
Hidroelektrana Temac, 1940. -
Hidrocentrala Temac, članak u listu „Vreme” 1940. -
Članak o svadbi Najdana Mladenovića u listu „Vreme” 1937.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vlajković, Radovan (1988). Skupštinski izbori u pirotskom okrugu : 1878-1914. str. 63, 65.
- ^ Kostić, Bora (2008). Mita Gaga i braća Cekić, osnivači fabrike Tigar.
- ^ Stojković, Dragana (2010). „Naselja i stanovništvo opštine Pirot (osvrt na pojedine istorijske, etničke i demografske karakteristike)”. Glasnik Etnografskog muzeja, knjiga 74. 1: 42, 43.
- ^ a b Panajotović, Tomislav (1982). Pirot kroz vekove : istorijski događaji, zapisi, predanja, sećanja, ljudske sudbine. str. 148, 149.
- ^ a b Lazarević, Davor (2015). Hidroelektrana Pirot : istorija ideja i stvaranja. str. 26 — 32.
- ^ Lazarević, Davor (2021). Pirotski kačkavalj : priča o najpoznatijem srpskom siru. str. 46 — 48.
- ^ a b Panajotović, Tomislav (1982). Pirot kroz vekove : istorijski događaji, zapisi, predanja, sećanja, ljudske sudbine. str. 150, 151.
- ^ Petković, Milica (2008). Žene Ponišavlja. str. 73.