Logor Stara Gradiška

Logor Stara Gradiška
koncentracioni logor i logor smrti
Koordinate	45° 09′ S; 17° 15′ I
Poznat po	genocidu nad Srbima, Jevrejima i Romima
Mesto	Stara Gradiška, NDH
Pod kontrolom	Nezavisna Država Hrvatska
Komandant	Miroslav Filipović-Majstorović (1942—1943)
Postojao	1941-1945
Broj žrtava	više od 12.790

Logor Stara Gradiška, koncentracioni logor i logor smrti u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH) tokom Drugog svetskog rata. Posebno je izgrađen za žene i decu jevrejskog, romskog i srpskog etniciteta. Među žrtvama su bili i antifašistički i komunistički Bošnjaci i Hrvati. Ustanovile su ga ustaše 1941. u zatvoru Staroj Gradiški blizu istoimenog sela kao peti podlogor Jasenovca. Nalazio se istočno od glavnog logora.

Prvi zatvorenici dovedeni su 19. maja 1941. godine. Početkom 1942. iz logora Danice u ovaj logor dovedeno je u približno 600 žena, pa je u okviru logora Stare Gradiške osnovan zaseban logor za žene. U februaru 1942. pobijeno je 1.300 jevrejskih žena i dece, što je bilo prvo masovno pogubljenje u logoru. Masovno dovođenje u ovaj logor počelo je posle Bitke na Kozari, kad su zbog priliva novih logoraša osnovana dva pomoćna logora — Jablanac i Mlaka. Tu su dovođeni uhapšenici sa Kozare i Prosare. U logoru nije bilo vode, hrana je bila oskudna, a od tifusa i dizenterije se masovno umiralo. Zbog toga je ustaški komandant logora Ante Vrban naredio da se sva bolesna deca izdvoje, a potom ih je ugušio otrovnim gasom. Na njihova mesta doveo je novu decu; sredinom 1943. iz raznih logora u Staru Gradišku dovedeno je 12.623 dece, uglavnom srpske nacionalnosti i starosti do 10 godina. Deo ove dece koji je bio zdrav upućen je u druge logore, a većina je zbog teških uslova života pomrla.

Majke i deca zatvoreni u kuli logora

Logor je 1945. oslobodila Jugoslovenska narodna armija (JNA).

Prema spisku žrtava spomen-područja Jasenovac koji obuhvata istraživanje iz 2007. godine, utvrđena su imena 12.790 žrtava i podaci o njima.

Prvi transport

Početkom januara 1942. transportovano je u Staru Gradišku 500 žena i dece, a smešteni su u tri sobe. Već naredne večeri ustaše su ih u autobusu „Crnoj marici” počeli odvoditi, posebno žene a posebno decu, u šumu između Stare Gradiške i Okučana i tamo ih ubijali.

Drugi i treći transport

Drugi transport od 100 žena i dece stigao je u Staru Gradišku oko 10. februara 1942. i treći od 200 žena i dece iz okoline Sarajeva i Banje Luke. Žene i deca iz drugog i trećeg transporta pobijeni su na isti način krajem marta te godine.

Žrtve

• Nada Dimić (1923—1942), učesnica Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.
• Nada Štark (—1945), učesnica Narodnooslobodilačke borbe.
• Dragiša Vasić (1885—1945), član četničkog Centralnog nacionalnog komiteta i jedan od glavnih ideologa pokreta.
• Pavle Đurišić (1907—1945), četnički potpukovnik i vojvoda, komandant crnogorskih četnika.
• Zaharije Ostojić (1907—1945), četnički potpukovnik i vojvoda, komandant Istaknutog dela Vrhovne Komande JVuO.
• Mirko Lalatović (1904—1945), četnički major, šef Drugog odseka Operativnog odeljenja Vrhovne Komande JVuO.
• Luka Baletić (1902—1945), četnički potpukovnik.
• Petar Baćović (1898—1945), četnički major i vojvoda, komandant operativnih jedinica u istočnoj Bosni i Hercegovini.

Literatura

• Mirković, Jovan (2014). Zločini nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj – fotomonografija / Crimes against Serbs in the Independent State of Croatia – photomonograph. Svet knjige, Beograd. ISBN 978-86-7396-465-2. Arhivirano iz originala 10. 06. 2015. g. Pristupljeno 08. 06. 2015. 
• Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2. 
• Lomović, Boško (2013). Knjiga o Dijani Budisavljević. Beograd: Svet knjige. ISBN 978-86-7396-445-4. Arhivirano iz originala 01. 04. 2016. g. Pristupljeno 08. 06. 2015. 
• Lomović, Boško (2014). Heroine from Innsbruck – Diana Obexer Budisavljević. Belgrade: Svet knjige. ISBN 978-86-7396-488-1. Arhivirano iz originala 01. 04. 2016. g. Pristupljeno 08. 06. 2015. 
• Lomović, Boško (2014). Die Heldin aus Innsbruck – Diana Obexer Budisavljević. Belgrade: Svet knjige. 978-86-7396-487-4. Arhivirano iz originala 01. 04. 2016. g. Pristupljeno 08. 06. 2015.