Osmansko carstvo u Prvom svetskom ratu

Prvi svetski rat je bio oružani sukob koji je zahvatio veliki deo sveta, a žariste mu je bilo u Evropi te je njime bio zahvaćen veliki deo evropskih zemalja uključujući i tadašnje Osmansko carstvo. Ovo Carstvo je u predratno vreme već bilo poprilično slabo te je bilo u razdoblju „bolesnika na Bosforu”, što znači da je bilo u stadijumu ubrzanog raspadanja. Unutrašnje stanje u zemlji je bilo nestabilno i podeljeno.

Stanje u Osmanskom carstvu pre ulaska u Prvi svetski rat

Tokom 19. veka, Osmansko carstvo uporno gubi teritorije kao što su: Bugarska, Kret, Bosna i Hercegovina itd. U isto vreme u Carstvu vlast preuzima pokret mladoturaka. Sultan Abdul Hamid II je uspeo da povrati vlast. Međutim, glavnu reč u državi i dalje vode mlade snage revolucije. Sultan je u to vreme praktično bio samo figura koja nema nikakvu stvarnu moć. Pre Prvog svetskog rata Osmansko carstvo je takođe pretrpelo velike gubitke od strane Balkanskog saveza nakon Balkanskih ratova. Posede su izgubili, a država je išla u ambis. U toku i nakon Balkanskih ratova Nemačko carstvo je sve više obraćalo pažnju na Osmansko što se poklapalo sa njihovom politikom prema istoku. U isto vreme se primećuju naznake kome bi se priklonilo Osmansko carstvo u mogućem međunarodnom sukobu.

Juna 1913. godine, ubijen je Mahmut Ševket-paša donoseći pobedu revolucionarima. Pobednici su uveli reformu Osmanskog Cerstva po uzoru na Evropu. Uvedene su brojne škole evropskog tipa, ukinuta je poligamija, uvedene su devojačke škole što je bio veliki pomak u korist žena. Shodno tome što su reforme bile napredne, nisu naročito podržane te se na njih gledalo kao na diktaturu terora. Ratovi koji su sledili oslabljuju Osmanske finansije, stvarajući im potrebu za stranim kapitalom. S obzirom na to da su Nemačko i Otomansko carstvo bili u prijateljskim odnosima, poslana je vojna jedinica pod vođstvom nemačkog generala-lajtanta Ota Limana fon Sandersa na osmanske teritorije. Sile Antante su odmah reagovale na to i Osmansko carstvo je ostalo podeljeno između uticaj dvaju sila. Najspornije tačke na osmanskoj teritoriji su svakako bili moreuzi: Bosfor i Dardaneli.

Osmansko carstvo u Prvom svetskom ratu

Početak rata

Osmansko carstvo je 2. avgusta 1914. godine sklopilo tajni sporazum sa Nemačkom jer je bilo primorano da se prikloni jednoj od vodećih sila i zaštiti se mogućim vojnim napadima. Sklonost Nemačkoj dobrim delom bio je rezultat ugnjetavačke privredne prevlasti Francuske i Velike Britanije. U tajnom ugovoru Nemačka je garantovala vojnu zaštitu u slučaju napada na Osmansko carstvo. Ovim ugovorom Nemačka je obećala ukidanje Kapitulacija (više međunarodnih ugovora kojima je Osmansko carstvo odustalo od potraživanja svojih prava na teritorije u jugoistočnoj Evropi i na Egejskom moru), vraćanje Egejskih ostrva i prepravljanje istočnih i severnih granica prema Rusiji, Bugarskoj i Rumuniji. Mladoturska vlast vodila je politiku naoružane neutralnosti, a plan je bio da takva politika traje do kraja vojne reformacije.

Kada je sam rat počeo, bilo je očito da će Osmansko carstvo morati da stane na neku stranu. Na čiju god stranu da su stali ne bi mnogo profitirali. U slučaju da Antanta pobedi, država bi bila podeljena, a u slučaju pobede Centralnih sila, država bi bila politički i privredno zavisna o Nemačku. Očajnički pokušaj da još neko vreme ostane van rata jeste stupanje Osmanskog carstva u pregovore sa Rusijom. Svaki pokušaj neutralnosti okončan je onog trenutka kada je nemačkim brodovima odobreno utočište u osmanskim vodama pod naletom francuskih i britanskih flota. To se dogodilo 10. avgusta 1914. godine, Antanta je pokušala da ubedi Osmansko carstvo na nastavak neutralnosti, no to je bilo bezuspešno. Rusija je objavila rat Osmanskom carstvu 2. novembra 1914, a Velika Britanija i Francuska 5. novembra. ubrzo posle toga Kipar i Egipat su potpali pod britanski protektorat.

Vojni neuspesi

U strateškom pogledu položaj osmanskih oružanih snaga nije bio ni malo povoljan jer su bile prisiljene da vode rat na više frontova: na kavkaskom frontu protiv Rusije, u Iraku i Sueckom kanalu protiv Velike Britanije, u Dardanelima protiv britansko-francuske flote, a na Galipolju protiv britanskog ekspedicionog korpusa. Osim toga, osmanski odredi su se borili u Galiciji, Makedoniji i Rumuniji. Najvažniji frontovi bili su na Kavkazu i u Dardanelima, jer su oni ugrožavali unutrašnjost zemlje. Najviše gubitaka imali su na istočnom frontu, Rusi su 1916. godine došli do područja Trapezunta, gde ih je jermensko stanovništvo dočekalo sa oduševljenjem. Odobravajući doček Rusa uzet je kao povod za masakr jermenskog stanovništva.

Na drugom glavnom frontu, Dardanelima, postigla je uspeh u odbrani. Britanci su 1915. godine uspeli da na Galipolju formiraju mostobran, ali su ga ipak izgubili te iste zime. Uprkos uspesima na Kavkazu u kasnijim ratnim godiama, borbe su se na svim ostalim frontovima završavale fijaskom. gotovo sva područja su padala u ruke Velike Britanije. Neturski podanici odbili su pomoć Osmanskom carstvu isključivo zbog nacionalističkog stava mladoturskog vođstva. Prema Balforovoj deklaraciji, jugozapadni deo Palestine bio je neutralna zona i služio je kao domovina za jevrejske useljenike.

Poraz Osmanskog carstva

Osmansko carstvo je iz Prvog svetskog rata izašlo kao gubitnik. Dana 14. oktobra 1918. godine Osmansko carstvo zatražilo primirje, a 30. oktobra iste godine i kapitulirao. Primirje je potpisano u Mudrosu. Sporazumom u Mudrosu dogovoreno je neposredna demobilizacija turske vojske, zarobljavanje svih ratnih brodova i predaja svih osmanskih garnizona u Siriji, Tripolitaniji i Mesopotamiji. Osim toga, saveznici su mogli da zauzmu Bosfor i Dardanele. Za poraz su optuženi mladoturci u čijim je rukama bila vlast za vreme stupanja Osmanskog carstva u Prvi svetski rat. za to se može optužiti njihova razdeljena politika budući da je deo njih hteo saradnju sa centralnim silama a drugi sa Antantom.

Literatura

• Dukovski, Darko: Istorija srednje i jugoistočne Evrope 19. i 20. veka, knjiga II: Alineja, Zagreb, 2005.
• Matuz, Josef: Osmansko carstvo: Školska knjiga: Zagreb, 1992.
• Tomac, Petar: Prvi svetski rat 1914. – 1918, Vojna biblioteka Naši pisci, Beograd, 1973.