Puk

Puk (pukovnija ili regimenta; lat. regimen, nem. Regiment, engl. regiment) predstavlja višu združenu taktičku vojnu jedinicu rodova kopnene vojske promenljivog sastava. Načelno se sastoji od nekoliko (najčešće 2-4) bataljona ili diviziona i jedinica za podršku, borbeno, pozadinsko i inženjerijsko obezbeđenje, komandovanje i vezu. Nekadašnja kičma i udarna snaga svih armija sveta, konjički pukovi, imali su u svome sastavu 4-6 konjičkih eskadrona (u XVIII i XIX veku čak do 10). Puk se nalazi i deluje u sastavu divizije ili samostalno. U modernim armijama pukovi mogu biti jačine brigade i u zavisnosti od namene, roda vojske kome pripadaju i od države do države njihova veličina varira od nekoliko stotina do pet hiljada vojnika. Osim u kopnenoj vojsci vazduhoplovne eskadrile nekih zemalja takođe su organizovane u vazduhoplovne pukove. Pukom komanduje najčešće oficir u činu pukovnika.

Poreklo i istorija

Prvi put u vojnoj istoriji pukovi se pojavljuju u XV veku, ali taktička jedinica postaju tek u XVII veku, najpre u pešadiji, a sredinom XVIII veka ulaze u sastav divizija. Pojam puka počinje da se koristi u Evropi u trenutku pojavljivanja prvih armija kao stalnih organizovanih vojnih formacija, za razliku od dotadašnjih vojski koje su bile okupljane i predvođene vitezovima i drugim velikašima od bitke do bitke, od rata do rata. U prvo vreme i pukovi, koji su najčešće nazivani po imenu pukovnika koji ih je predvodio, postojali su samo tokom ratova, nakon kojih bi bili rasformirani. Pukovnici su bili ti koji su organizovali svoje pukove i u njih regrutovali ljudstvo, pa čak i iz različitih zemalja. Kasnije, pre svih u britanskoj armiji, pukovi su počeli da dobijaju nazive prema oblastima u kojima su ponicali i iz kojih je većinski regrutovano njihovo ljudstvo. Najstariji aktivni puk u današnje vreme je švedski gardijski puk, iako Francuzi smatraju da je njihov 1. pešadijski puk stariji.

U doba švedskog kralja Gustava Adolfa II, u prvoj polovini XVII veka, standardni pešadijski puk u švedskoj armiji, u to doba najjačoj u Evropi, brojao je oko 1.200 vojnika svrstanih u 8 pešadijskih četa. Konjički puk je imao takođe 8 konjičkih četa sa oko 1.000 konjanika. Oni već u to vreme počinju da bivaju organizovani u veće združene vojne formacije što od kraja XVII veka postaje pravilo. Početkom XX veka većina svetskih armija u svom sastavu ima pukove sačinjene od 2-3 bataljona. Nakon pešadijskih i konjičkih pojavili su se i artiljerijski pukovi sastava po 3-6 baterija.

Tokom XVIII veka pojavile su se prve brigade kao složenije združene vojne formacije sastavljene od pešadijskih, konjičkih i artiljerijskih jedinica. One su bile efektivnije od pukova i u mnogim armijama sveta su ih i zamenile.

Pukovska struktura po armijama

Britanska armija i armije zemalja Komonvelta

U britanskoj armiji, jednoj od armija sa najdužom istorijom i tradicijom, puk je najveća „stalna“ organizovana vojna formacija. Iznad pukovskog nivoa vojna organizacija se menja u zavisnosti od namene i postavljenog zadatka. S obzirom na njihovu prirodu stalne formacije, mnogi britanski pukovi imaju dugu istoriju, koja često seže i nekoliko vekova u prošlost. Najstariji britanski puk koji se još uvek nalazi u sastavu britanske armije je Počasna artiljerijska četa (engl. Honourable Artillery Company), formirana još 1537. godine. Kraljevski škotski puk (Royal Scots), formiran 1633. godine, najstariji je aktivni pešadijski puk.

U britanskom pukovskom sistemu armijske organizacije taktički puk ili bataljon predstavljaju osnovnu funkcionalnu jedinicu i njihov zapovednik ima više samostalnosti u odlučivanju nego njegove kolege u armijama u kojima je zastupljen kontinentalni sistem. To u praksi znači da komandanti divizija i brigada načelno ne sarađuju sa svojim potčinjenim komandantima na dnevnoj osnovi. Oni mogu da utiču na smenu komandanta puka ali ne i da se mešaju u rukovođenje pukom ili bataljonom. U takvom sistemu, pukovski narednik je druga ključna figura u puku, odgovorna komandantu puka za disciplinu i ponašanje nižih oficira.

U armijama, u kojima je prisutan, pukovski sistem je često na udaru kritike kao parohijalan i kao sistem koji nepotrebno stvara rivalitet između pojedinih pukova. Istovremeno postavlja se pitanje da li je zdravo razvijati takav borbeni duh koji vojnika čini lojalnijim njegovom puku nego armiji u celini. Međutim, sa druge strane, činjenice koje idu u korist postojećem sistemu govore da u Ujedinjenom Kraljevstvu Velike Britanije i Severne Irske nikada, tokom istorije, nije došlo do pobune u redovima vojske. Sve u svemu jedno je sigurno, kao posledica pukovskog sistema, koga mnogi porede i nazivaju „plemenski“, skoro nemoguće je čak i harizmatičnom vojskovođi da zadobije lojalnost čitave armije. Pukovi iz sastava armija Komonvelta dokazali su svoju vrednost kroz istoriju u ratovima i kroz mnoga dugotrajna i veoma složena i teška vojna angažovanja širom sveta.

Pukovski sistem se pokazao uspešnim i svrsishodnim u okruženjima gde je osnovna uloga pukova "policijske" prirode niskog intenziteta i osiguravanje političkih pozicija. Ova prednost pokazala se kao mana u slučajevima dugotrajnih angažovanja jedinica u misijama daleko od matičnih država.

U periodu od 1950-ih do 2006. godine britanski pukovski sistem doživeo je promene pri čemu je usvojen univerzalni sistem „velikih pukova“ u pešadiji i konjici. Ove jedinice objedinile do šest dotadašnjih bataljona koji su do tada imali pukovski status. Samo su gardijski pukovi zadržali svoj istorijski samostalni identitet.

U Velikoj Britaniji, kao i u drugim zemljama Komonvelta postoji razlika između administrativnih i taktičkih pukova, što može dovesti i do zabune. Naime, taktički pukovi, pored milicijskih, ulaze u sastav administrativnih pukova. U irskoj armiji, recimo, sve artiljerijske jedinice nazivaju se pukovima. U svom sastavu imaju artiljerijske baterije i zajedno čine artiljerijski korpus. Skoro identična situacija je i u protivvazdušnoj odbrani Irske. U kanadskoj i britanskoj armiji neki administrativni pešadijski pukovi imaju samo jedan bataljon. Osim toga britanska vojska u svom sastavu ima i taktičke pukove veličine bataljona, a naziva korpusa, i to: Kraljevski inženjeri, Kraljevski signalni korpus, Armijski vazdušni korpus, Kraljevski logistički korpus, Kraljevska vojna policija i sl.

Armija Sjedinjenih Američkih Država

Armija SAD je svojevremeno bila organizovana u pukove, međutim tokom XX veka divizija postaje osnovna taktička i administrativna formacija. U svrhu regrutovanja, okupljanja, opremanja, treninga i konačno raspoređivanja velikog broja mobilisanih civila u najkraćem vremenskom periodu s minimalnim ulaganjima u SAD korišćene su tehnike industrijskog menadžmenta. Novi sistem (Pukovski sistem borbene gotovosti) zamenio je stari, pukovski, i tradicionalnim pukovima namenio samo istorijsku i tradicionalističku ulogu. Ovim, novim sistemom osnovne organizacione formacije divizija i brigada postaju bataljoni. Svaki bataljon asocira na odgovarajući puk iako pukovska organizacija više ne postoji.

Kao i kod armija zemalja Komonvelta i u američkoj armiji postoje izuzeci. Tako, na primer, svoja stara formacijska obeležja zadržali su pukovi oklopne konjice, 3. pešadijski puk „Stara garda“ (ceremonijalna jedinica) i 75. puk rendžera formiran 1986. godine.

U XXI veku Američka armija započela je program „modularizacije“ koristeći kao osnovnu strukturnu borbenu formaciju brigadni borbeni tim. Ova formacija može delovati samostalno ili u grupi sa drugim brigadnim borbenim timovima pod komandom zapovednika divizije.

Američki marinci za razliku od Američke armije i dalje su podeljeni u pukove. Ovi pukovi, bez obzira na svoj sastav, nose naziv „marinski“ ili „puk marinca“ - nikada „pešadijski“ ili „streljački“, s obzirom da se u Korpusu američkih marinaca ne koriste nazivi pešadija i pešadinac, kao ni „artiljerijski“ puk. Svi pukovi američkih marinaca su u suštini pešadijske jedinice osim 10, 11, 12. i rezervnog 14. puka marinaca koji su po svom sastavu artiljerijski pukovi. Pukom marinaca komanduje pukovnik marinaca i najčešće su sastavljeni od tri do pet bataljona.

Ruska armija

Oružane snage Ruske Federacije i armije koje su pod uticajem ruske armije, u svom sastavu imaju pukove koji su sastavljeni od bataljona (pešadijski i oklopni pukovi), artiljerijskih diviziona (artiljerijski pukovi) ili eskadrila (vazduhoplovni pukovi).