Šibenik
| Šibenik | |
|---|---|
.jpg) Pogled na katedralu, tvrđavu sv. Mihovila i stari grad | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Šibensko-kninska |
| Osnovan | 1066. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2021. |  31.085 |
| Aglomeracija (2021.) | 42.589 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 44′ 03″ S; 15° 53′ 48″ I / 43.73408° S; 15.89655° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 459 km2 |
  Šibenik Šibenik na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Željko Burić (HDZ) |
| Poštanski broj | 22000 |
| Pozivni broj | +385 22 |
| Registarska oznaka | ŠI |
| Veb-sajt | |
| Službena prezentacija grada | |
Šibenik (lat. Sebenicum[1][2] ili lat. Sibenicum[2], ital. Sebenico) je grad u Hrvatskoj i administrativni centar Šibensko-kninske županije. Nalazi se u središnjoj Dalmaciji, na ušću reke Krke u Jadransko more. Prema rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 46.332 stanovnika, a u samom naselju je živelo 34.302 stanovnika.[3] Prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2021. u gradu je živelo 42.589 stanovnika, a u samom naselju je živelo 31.085 stanovnika.[4]
Prirodna obeležja šibenskog područja[uredi | uredi izvor]
Reljef karakteriše vrlo razuđena obala, širok pojas zaleđa primorsko-dinarskog krša Zagore, brdsko-planinski prostor sa zavalom Plavno i plodnim poljima u kršu, Kninskim, Kosovo i Petrovim poljem te severnom zaravni Bukovica s Prominom i kanjonom reka Krke i Čikole. Pejzaž regije je vrlo raznolik, a more je najveće bogatstvo i osnovni prirodni izvor koji određuje privrednu osnovu. Vazdušna dužina obale je 56,2 km, a stvarna čak 805,9 km. Na području županije nalaze se i dva nacionalna parka, Krka i Kornati. Prosečna gustina naseljenosti je 51,7 stanovnika na km².
Klima[uredi | uredi izvor]
U primorskom delu regije klima je mediteranska, a njen je veliki uticaj i na kontinentalnoj unutrašnjosti. Na obalnom prostoru vrlo je visoka srednja godišnja osunčanost (2.710 sati), prema unutrašnjosti insolacija se smanjuje. Temperature su leti relativno visoke, međutim ublažuje ih vetar maestral koji duva s mora na kopno. Uz obalu su zime umerene ili blage. Padavina je najviše zimi, a leta su pretežno suva. U najvećem delu šibenske regije prevladavaju vetrovi bura i jugo, a uz obalni pojas i maestral.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Šibenik se prvi put spominje za Božić 1066. godine u darovnici hrvatskog kralja Petra Krešimira IV. Nakon vladavine hrvatskih vladara, nastupila je ugarska vlast nad gradom, a zatim povremena vladavina Venecije. Od 15. veka Šibenik dolazi pod gotovo 400-godišnju vlast Venecije, a iz tog razdoblja potiče i najznačajniji kulturno-istorijski spomenik Šibenika — poznata šibenska katedrala sv. Jakova, građena u 15. i 16. veku.
Od 1797. godine Šibenik ulazi u sastav Habsburške monarhije, kasnije Austrougarske uz kratkotrajnu vlast Francuske u vreme Napoleona. U sastavu Austrougarske ostaje sve do 1918.
Godine 1838. po opisu savremenika, Šibenik je grad na jednom povisokom brežuljku, zbog čega su mu ulice krive i uske. Opasan je zidinama sa kopnene strane, a od mora je "tvrdinjica" Sv. Ane. I iznad grada u brdima su dve "trvrdinjice" Sv. Ivan i Barona, nekadašnja zaštita od Turaka.[5] Na moru je pristanište sa "forticom" Sv. Nikole zidanom 1546. godine od strane italijanskog arhitekte Sanmikelija.
U gradu je od 1298. godine sedište rimokatoličkog episkopa. U gradu sa predgrađima bilo je polovinom 19. veka 20 katoličih crkvi sa tri muška i jednim ženskim manastirom. Najlepša crkva u gradu i celoj Dalmaciji je katolički hram Sv. Jakova zidan u gotsko-italijanskom stilu 1443-1555. godine. Najlepša zgrada je bila Kasina, podignuta na pijaci. Šibenik je 1838. godine imao 5306 stanovnika, koji se bave uspešno ribarenjem u moru.[5]
Srbi u Šibeniku[uredi | uredi izvor]
U Šibeniku je rođen 5. septembra 1792. godine Grof Jovan S. ot Simonović, ruski general-lajtnant, opunomoćeni ministar (konzul) u Teheranu tadašnjoj Persiji. Potiče iz Srbije, iz porodica koja se davno doselila u Dalmaciju. Otac mu je bio "zakleti" advokat u Šibeniku. Otac ga je poslao na Bogosloviju, ali je on međutim, sa najboljim uspehom filozofiju završio. Kada je Napoleon osvojio Dalmaciju, on se kao slobodom oduševljeni mlad čovek priključio "oslobodiocima" - francuskoj upravi u Dalmaciji. Postao je prvo ađutant francuskog guvernera Grofa Dandola. Zatim je kao francuski vojnik učestvovao i istakao se u ratovima, dok ga 1809. godine nije lično Napoleon unapredio u čin oficirski - lajtnanta. Imao je dakle kao vrlo mlad ubrzanu karijeru, i sa samo 18 godina uzrasta, već je 1810. godine postao "kapetanski ađutant-major". Borio se u francuskim redovima protiv Austrije i Rusije, i u povratku iz Moskve, bio je 1812. godine od strane Rusa zarobljen, i zatvoren u Kazanju. Usledila je od pada Napoleona 1816. godine, njegova blistava vojna karijera u ruskoj carskoj armadi. Bio je kasnije grof četvrt veka ruski diplomata, u raznim misijama.
Veliki srpski dobrotvor, veletrgovac Jovan Bovan rodom iz Mostara, je svojim testamentom od 2. decembra 1801. godine zaveštao kapital za otvaranje srpske škole i bolnice, u njemu dragom gradu Šibeniku.[6] Ali zbog rata kada su Francuzi vladali Dalmacijom na početku 19. veka novac je bio u ratne svrhe potrošen. Tek je 1832. godine stvar krenula sa mesta, i austrijska vlast je povratila novac od Francuza. Kapital od 17.000 f. nastao prodajom dve Bovanove kuće u Skradinu, uložen je dobro u Milanu i davao je godišnji prihod od 850 f., od kamate. Šibenička opština je postupajući po nalogu više vlasti, našla dve kuće i odredila paroha, pop Nikolu Vujinovića za srpskog učitelja.[7]
U Šibeniku se od 1810. godine nalazi stolica pravoslavnog dalmatinskog episkopa. Po opisu iz 1838. godine tu se nalaze dve pravoslavne crkve. Prva je, gradska srpska saborna pravoslavna crkva u Šibeniku. Bila je posvećena Uspenju Presvete Bogorodice, a službovali su jedan paroh i dva kapelana.[8] Paroh mesni 1818. godine je jeromonah Isaije Omčikus, a kapelan, pop Ćirilo Opačić. Druga pravoslavna crkva je u predgrađu, i posvećena je Voznesenju Hristovom.[5]
Šibenik je pun srpskih trgovaca i samim tim kulturno prednjači u okolini. Knjigu o cveću dobili su pretplatom 1829. godine pop Todor Šišić i njegovi parohijani trgovci: Marko Petranović, Nikola Miletić, Ilija Bracanović, Ilija Popović, Sava Omčikus, Nikola Knežević, Spiridon Popović i dvojica iz Krke i Drniša.[9] Priručnik o zdravlju i lečenju bolesti dobili 1830. godine su čitaoci iz Šibenika. Bili su to: pop Teodor Šušić paroh, gospođa Marija Dimitrović, trgovci Nikola Miletić i Marko Petrović, a skupljač pretplate bio je Spiridon Popović.[10] Godine 1836. pribavili su najviđeniji Srbi Šibenčani "godišnjak", petnaest trgovaca na čelu sa protom Jovanom Šušićem, Mihailom Dragolovićem sveštenikom i učiteljem, Tomom Modunom učiteljem.[11] Pavlovićev "Srpski narodni list" koji je izlazio u Budimu imao je (1839) tu četiri pretplatnika.[12] U Šibeniku se 1843. godine kao pretplatnik jedne srpske ćirilične knjige - pismenice javlja tamošnja - "slavna biblioteka".[13] Ta biblioteka i 1845. godine uzima Vukove srpske narodne pesme iz Beča. Pretplatu su izvršili i građani tamošnji: Marta Dimitrijević, Jovan Šušić trgovac, Spiro Popović i trgovci - Petar Kovačević, Simo Kulišić, Simo Simić, Kuzman Petranović i Pavle Lukić.[14]
Davidovićevu knjigu o srpskoj istoriji, pribavili su i Srbi Šibenčani 1846. godine: pop Jovan Šišić sveštenik i učitelj, Teodor Petranović činovnik, Špiro Cirković apotekar, Nikola Miletić, Nikola Petranović, Todor Sinobad, Stefan Matijašević, Tome Sinobad i nekoliko pretplatnika sa strane.[15] Vujićevo putešestvije "stiglo" je i do Šibenika, gde je skupljač pretplate za 50 čitalaca bio Filip Filipović ot Sundecić. Pretplatnički punkt u Šibeniku organizovan je 1846. godine i zbog Vukove knjige srpskih junačkih pesama. Činili su ga pretplatnici građani: pop Jovan Šušić paroh, tri trgovca Petar Kovačević, Kuzman Petranović i Pavle Lukić, te "visokoučeni" Spiro Popović.[16]
Pretplatnički punkt za nabavku srpske istorijske knjige oformljen je 1850. godine u Šibeniku. Činili su ga čitaoci građani: prota Todor Pušić, profesor Đorđo Petranović, učitelj Glišo Vulinović, trgovac Nikola Miletić, Simo Vučković trgovac, Ilija Skočić, Spiro Popović i jedan đak.[17] Godine 1852. rodio se u Šibeniku, sin trgovca Stevana Matavulja budući književnik - Simo Matavulj.
Zanimljivu srpsku knjigu o zlatu, štampanu na lepoj ćirilici u "Zlatnom Pragu" 1851. godine, kupili su pretplativši se Šibeničani. U spisku prenumeranata se navode čitaoci iz Dalmacije: pop Todor Šušić prota i paroh, pop Glišo Vulinović paroh i učitelj, Ana Simić i Milica Kovačević, te trgovci Nikola Miletić, Andrija Jović i Spiro Popović.[18] Vukove "Srpske narodne pripovetke" nabavio je 1870. godine zadarski knjižar Ivan Bralić.
Za spomenik Lukijana Mušickog u Karlovcu prilog su dali 1855. godine, Srbi Šibenčani: Petar Kovačević, Sava Omčikus, Nikola Miletić, Simeon Simić, Jovo Budimir, Ilija Skočić, Teodor Rapo, Ristan Elenović i Spiro Popović.[19]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po popisu iz 2001. godine u gradu Šibeniku je živelo 51.553 stanovnika, od čega je u samom Šibeniku živelo 37.060 stanovnika.[20]
Popis 2011.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 2011. godine, grad Šibenik je imao 46.332 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Šibenik je imalo 41.012 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Privreda, kultura[uredi | uredi izvor]
Šibenik je prvi grad na svetu koji je uveo javnu rasvetu na višefaznu naizmeničnu struju. Javna rasveta u gradu je proradila 28. avgusta 1895. godine, a struja je bila distribuirana iz hidrocentrale „Jaruga 1“ koja je bila puštena u rad istog dana. Ovo se dogodilo samo dva dana posle puštanja u rad prve moderne hidrocentrale na svetu – na Nijagarinim vodopadima.[21]
Danas je Šibenik administrativno, kulturno-prosvetno i privredno središte Šibensko-kninske županije Republike Hrvatske koji broji 51.553 stanovnika (2001). Do 80-ih godina 20. veka Šibenik je bio jaki industrijski centar s fabrikama „TEF“ i „TLM“, šibenska luka je bila među najvećima u bivšoj Jugoslaviji, no dolazi do privrednog pada, a u 90-ima TEF prestaje s radom (fabrika je uklonjena), a TLM koji je znatno oštećen u ratu, znatno je smanjio proizvodne kapacitete. Od 1960. godine redovno se održava Međunarodni dečji festival, koji počinje krajem juna i traje 2 nedelje, te je najveći kulturni događaj u Šibeniku. Festival okuplja plesne, dramske, likovne i druge umetnike i društva iz celoga sveta. Turizam ima veliki značaj u privredi Grada.
Naseljena mesta[uredi | uredi izvor]
Boraja, Brnjica, Brodarica, Vrpolje, Vrsno, Goriš, Gradina, Grebaštica, Danilo Biranj, Danilo Gornje, Danilo Kraljice, Donje Polje, Dubrava kod Šibenika, Žaborić, Žirje, Zaton, Zlarin, Jadrtovac, Kaprije, Konjevrate, Krapanj, Lepenica, Lozovac, Mravnica, Perković, Podine, Radonić, Raslina, Sitno Donje, Slivno, Čvrljevo i Šibenik.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Grad Šibenik ima izuzetno značajan saobraćajni položaj, dobre veze omogućuju direktne komunikacije. Okosnica je Jadranska turistička cesta s odvojcima do Drniša (32 km) i Knina (56 km) i dalje u unutrašnjost Hrvatske. Dovršetkom auto-puta Zagreb—Split, tzv. Dalmatine, Šibenik je povezan sa Zagrebom auto-putem. Značajna je prometnica i železnička pruga koja vodi prema Zagrebu i Splitu, izgrađena 1922. godine. Vazdušni se saobraćaj odvija preko Splitskog aerodroma (50 km od Šibenika) i Zadarskog aerodroma (70 km od Šibenika).
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Il mondo antico, moderno, e novissimo, ovvero Breve trattato ..., vol. 2, p. 616
- ^ a b Šablon:CathHierDiocese
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 22. 4. 2013.
- ^ „Prvi rezultati popisa 2021. godine”. popis2021.hr. Arhivirano iz originala 14. 01. 2022. g. Pristupljeno 17. 1. 2022.
- ^ a b v "Serbskij narodnij list", Budim 1839. godine
- ^ "Politika", Beograd 1910. godine
- ^ "Srbski narodni list", Budim 1843. godine
- ^ "Ljubitelj prosveštenija", Karlovac 1836. godine
- ^ Grigorije Lazarević: "Cveće", Budim 1829. godine
- ^ Vasilij Čokrljan: "Hudožestvo", Budim 1830. godine
- ^ "Srbsko-dalmatinski magazin", Karlovac 1836. godine
- ^ "Srbski narodni list", Budim 1839. godine
- ^ Jovan Popović: "Srbska gramatika ili pismenica...", Novi Sad 1843. godine
- ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narode pjesme", druga knjiga, Beč 1845. godine
- ^ Dimitrije Davidović: "Istorija srpskog naroda", Beograd 1846. godine
- ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pjesme", treća knjiga, Beč 1846. godine
- ^ Danilo Medaković: "Povjesnica Crne Gore sa zakonikom od najstarije vremena do 1830. godine", Zemun 1850. godine
- ^ Slavko Zlatojević: "Zlatijnstvo", Zlatni Prag 1851. godine
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1855. godine
- ^ Državni zavod za statistiku – Popis stanovništva 2001., Pristupljeno 22. 4. 2013.
- ^ Hrvatska radio-televizija – Dnevnik 2 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. maj 2010), 28. 8. 2010.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Gradovi |  | |
|---|---|---|
| Opštine | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
